Τα ταφικά έθιμα στην Ελλάδα από τα αρχαία έως τα νεότερα χρόνια

Α. Ταφικές Πρακτικές σε ορθόδοξα κοιμητήρια Στην Ελλάδα υιοθετείται η πρακτική του απλού ενταφιασμού. Η τελετή της κηδείας αποτελεί τρόπο έκφρασης της αγάπης των ζωντανών προς τον εκλιπόντα. Οι χριστιανοί πιστεύοντας ότι το σώμα είναι προορισμένο να αναστηθεί θάβουν τον νεκρό με «όλες» τις τιμές. Για αυτό το λόγο πριν από την ταφή τον λούουν, τον στολίζουν, τον ντύνουν με λευκή στολή και τον τοποθετούν ακάλυπτο σε «κλίνη» (φέρετρο).

Σύμφωνα με το νόμο ο νεκρός θα πρέπει να παραμείνει άταφος σε σπίτι συγγενικού προσώπου ή σε περιπτώσεις που έχει προηγηθεί σοβαρή ασθένεια σε ειδικό θάλαμο τουλάχιστον 24 ώρες από τη διάγνωση του θανάτου.

Ο θρήνος διαρκεί μια ημέρα. Πριν από την εκφορά αναγιγνώσκεται στην οικία του νεκρού ευχή «προς εκκόμισιν» από το ευχολόγιο του Σεραπίωνος. Κατά την εκφορά του και μέχρι την είσοδό του στον ναό ψάλλεται καθ΄ οδόν, ως εξόδιος, τρισάγιος ύμνος ίσως προς ομολογία της πίστεως του θανόντος ή προς ένδειξη ότι αυτός βρίσκεται ήδη κοντά στους αγγέλους. Παράλληλα ψάλλεται ο τρισάγιος ύμνος εις την ζωοποιό Τριάδα. Το λείψανο μεταφέρεται από συγγενείς ή φίλους στα χέρια σε μια προσπάθεια έκφρασης της εκτίμησης προς τον νεκρό ή σε νεκροπομπή.

Στο ναό ο νεκρός τοποθετείται με το πρόσωπο προς τα ανατολικά μια και από εκεί έρχεται ο Σωτήρ και εκεί είναι ο Παράδεισος της Εδέμ. Στη συνέχεια ψάλλεται πληρέστερα νεκρώσιμος ακολουθία και δίδεται ο τελευταίος ασπασμός.

Μετά την απόλυση ο νεκρός οδηγείται στον τάφο. Πριν από τον ενταφιασμό ψάλλεται και πάλι σύντομη νεκρώσιμη ακολουθία του τρισάγιου και ενταφιάζεται ο νεκρός με το πρόσωπο προς τα ανατολικά με την προσδοκία ότι από εκεί θα φανεί ο Χριστός για να κρίνει τους νεκρούς και τους ζωντανούς. Το σώμα περιχύνεται με έλαιο και με χώμα σταυροειδώς από τον ιερέα. Η τελετή διαιρείται σε τρία μέρη:

•στην σύντομη ακολουθία εντός της οικίας και της εκφοράς •στη νεκρώσιμη ακολουθία στο ναό •στην ακολουθία στο σημείο ταφής και •στην ταφή

Κατά το τέλος του 5ου και αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ. η νεκρώσιμος ακολουθία εμπλουτίσθηκε με διαφορετικά τροπάρια και κανόνες ενώ διαμορφώθηκαν διαφορετικές νεκρώσιμες ακολουθίες για τις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις όπως π.χ. για τους κοσμικούς, τους μοναχούς, τους ιερείς, τα νήπια Η εκτενέστερη είναι εκείνη των ιερέων, στην οποία είναι χαρακτηριστικό ότι αναγιγνώσκονται 5 Αποστολικές και 5 Ευαγγελικές περικοπές. Για τους νεκρούς μοναχούς καθιερώθηκε επί Θεοδώρου του Στουδίτου η ανάγνωση όλου του Ψαλτηρίου. Σήμερα όμως τελείται για όλους η ακολουθία των κοσμικών. Μόνο στα μοναστήρια τελούνται και οι άλλες ακολουθίες. Σήμερα επαγγελματίες αναλαμβάνουν τη φροντίδα του νεκρού σώματος. Το κόστος της ταφής εξαρτάται από τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν (π.χ. φέρετρο, άνθη, δείπνο κλπ).

Μνημόσυνα Η λέξη προέρχεται από τη λέξη «ο κόλλυβος» που σημαίνει σταθμικό μέτρο για τον προσδιορισμό του βάρους του χρυσού, όπως επίσης και κάθε νόμισμα μικρής αξίας, δηλαδή το πολύ λεπτό σε πάχος και αξία νόμισμα. Με τις λέξεις «κόλλυβα» και «κόλλυβο» στην αρχή εννοούνταν κάθε είδος μικρού γλυκού από σιτάρι σε σχήμα πίτας ή τα «τρωγάλια» και τα «τραγήματα», δηλαδή ξηρούς καρπούς (καρύδια, αμύγδαλα, σταφίδες, φουντούκια κ.α.) καθώς και τον «εψιτόν σίτον» κατά τον Βυζαντικό λεξικογράφο Σουΐδα.

Σύμφωνα με τη γνώμη μερικών το έθιμο των κολλύβων οφείλεται στην παλαιά συνήθεια της διανομής νομισμάτων κατά τα μνημόσυνα. Η διανομή νομισμάτων - κολλύβων συνδέονταν με την ελεημοσύνη κατά τα χρόνια του χριστιανισμού. Αυτές τις ελεημοσύνες ελάμβαναν, από τα υπάρχοντα του αναπαυομένου, οι πτωχοί, οι συγγενείς και οι φίλοι του μεταστάντος, οι πρεσβύτεροι και οι διάκονοι.

Ημερομηνίες μνημοσύνων Από την εποχή των Αποστόλων υπάρχει μια συγκεκριμένη μορφή μνημόσυνων. Το βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών που απηχεί σχεδόν ολόκληρη την λατρευτική παράδοση των Αποστολικών χρόνων, κάνει μια χρονική διάκριση των μνημοσύνων. Οι καθορισμένες ημέρες για την τέλεσή τους από την ημέρα που πεθαίνει κάποιος είναι:

•η τρίτη (συμβολίζει την 3ήμερη παραμονή του Κυρίου στον τάφο) •η ενάτη (κατά την ενάτη ημέρα δημιουργείται η σάρκα ή διαλύονται τα μέλη της) •η τεσσαρακοστή (η Ανάσταση του κυρίου έγινε μετά από 40 ημέρες, ή τότε αποσυντίθεται η καρδιά) •τα τρίμηνα (Αγία Τριάδα) •τα εξάμηνα (Αγία Τριάδα) •τα εννιάμηνα (Αγία Τριάδα) •ο χρόνος (Ανάσταση) και •κάθε χρόνο η επέτειος της μνήμης.

Ημερομηνίες κατά τις οποίες δεν επιτρέπεται η τέλεση μνημοσύνων Όσον αφορά την τέλεση μνημόσυνων υπάρχουν ορισμένες χρονικές εκκλησιαστικές περίοδοι που δεν επιτρέπονται. Ο λόγος που δεν επιτρέπονται είναι γιατί σε αυτές τις ημερομηνίες επικρατεί το γεγονός «Χριστός» οπότε τίποτε άλλο δεν μπορεί να χωρέσει στο μεγαλείο της Δεσποτικής ημέρας. Έτσι, δεν πρέπει να τελούνται μνημόσυνα με κόλλυβα:

•από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι την Κυριακή του Θωμά •σε όλες τις Δεσποτικές εορτές δηλαδή προ της Χριστού Γεννήσεως, των Θεοφανείων, της Πεντηκοστής, της Υπαπαντής, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος κ.α. •σε όλες τις Θεομητορικές εορτές •σε όλες τις ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής •της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού •κατά την ημέρα της ιεράς πανηγύρεως του ναού •κατά τις εθνικές εορτές δηλ. της 28ης Οκτωβρίου και της 25ης Μαρτίου •την ημέρα της πανηγύρεως του εκάστοτε ναού

Σε περίπτωση που ένα μνημόσυνο συμπέσει με τις παραπάνω ημερομηνίες, μπορεί να τελεσθεί ανήμερα ένα τρισάγιο και να προηγηθεί ή να ακολουθήσει τέλεση μνημοσύνου με κόλλυβα σε μια λειτουργική ημέρα. Για τις αλειτούργητες ημέρες της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής μνημόσυνα μπορούν να τελεσθούν μόνο κατά τα Σαββατοκύριακα εκτός του Μεγάλου Σαββάτου.

Σύγχρονα Νεκροταφεία Η θέση των σύγχρονων κοιμητηρίων στην Ελλάδα συνήθως καταλαμβάνουν συνήθωςς περιοχές με εξαιρετική θέα. Οι τάφοι είναι οργανωμένοι σε ευθείες γραμμές με προσανατολισμό Α-Δ.

Σε κάθε κοιμητήριο υπάρχει ένα ή περισσότερα οστεοφυλάκια ανάλογα με της ανάγκες του νεκροταφείου. Σε κάθε οστεοθήκη υπάρχουν τα λείψανα ενός ατόμου. Στην εξωτερική του επιφάνεια αναγράφεται το όνομα του.

Σε κάθε νεκροταφείο υπάρχει συνήθως ένας υπεύθυνος για την καθαριότητα του χώρου και για την παροχή πληροφοριών σε όποιον χρειάζεται βοήθεια (αναφορικά με τα σημεία άντλησης νερού, απόρριψης άχρηστων αντικειμένων, φροντίδα του μνήματος κλπ).

https://www.hufes.gr/